Inleiding door jury-voorzitter Udo Doedens

Een impressie van Duurzame Gedichtendag 2013.

Het laatste gedicht dat werd ingezonden voor de Duurzaam Dichten Poëzieprijs 2013 begint zo: ‘We moeten iets kleins doen./ Een klein wonder moeten we verrichten./ (..) [E]én wonder moeten we verrichten/ per persoon.’ Dat was het laatste gedicht, maar het lijkt of het al bij de lancering van de prijsvraag bekend was. 260 kleine wonderen, of liever: resultaten van die wonderen werden namelijk bij de sluiting van de inzendtermijn voorgelegd aan ons als jury: gedichten uit heel Nederland en Vlaanderen, afkomstig van piepjonge tot stokoude dichters, van dichters die voor het eerst een pen op papier zetten tot stadsdichters met een indrukwekkende staat van dienst, van liefhebbers van rijm en metrum tot minnaars van het ongebreidelde vrije vers. 260 met plezier en geestdrift geschreven gedichten kregen wij onder ogen en aan ons de taak om daarin een rangorde aan te brengen.

Wat waren ook alweer de voorwaarden waaraan een gedicht moest voldoen om toegelaten te worden tot de wedstrijd? Allereerst moest het gedicht vallen onder het motto ‘Levenskunst voor een bewoonbare aarde’. De tweede voorwaarde was, dat het gedicht in het Nederlands was gesteld en in maximaal zeven minuten voorgedragen kon worden en ten slotte moest het gedicht voldoen aan de poëziecriteria van de jury.
Wat het motto betreft, hebben we gemerkt dat het woord ‘levenskunst’ veel dichters ideeën heeft ingeblazen. In tal van gedichten komt het terug en vele inzendingen verwoorden een plan, truc of houding waarmee het leven draaglijk en duurzaam kan worden gemaakt. Net als vorig jaar was er toch ook weer een stapel uitzichtsloze gedichten. ‘De aarde gaat kapot, het leven is tekort en het regent nu al twee dagen.’ Daar zat weinig levenskunst bij, maar als het aardig was opgeschreven, hebben we die gedichten toch in onze beraadslagingen meegenomen. Twee gedichten hebben we werkelijk moeten diskwalificeren. Ze waren geschreven in het Gronings en dat was tegen de reglementen. Het ging ons wel aan het hart om deze gedichten te moeten wraken want, voor zover we ze doorgrondden, klonken ze naar goede poëzie.
Of het kwam doordat het thema Levenskunst een verhalend en anekdotisch element meebracht, waardoor de gedichten meestal niet moeilijk te interpreteren waren, of doordat de jury weer wat anders was samengesteld dan vorig jaar, het kostte ons in ieder geval niet al te veel moeite om uit de ingezonden gedichten een lijst met kanshebbers voor de prijzen samen te stellen. Hoewel de individuele juryleden op die lijst het ene gedicht misschien hoger hadden geplaatst dan het andere, zijn we het als jury over de uiteindelijke lijst met bekroningen eens.
De criteria die de jury heeft gehanteerd bij het toekennen van prijzen en eervolle vermeldingen waren net als vorig jaar vooral literair en esthetisch van aard. Zo hebben we gelet op de muzikale kracht van een gedicht, de snedigheid van een formulering en de scherpte van een beeld. Omdat er dit jaar veel inzendingen waren die een bepaalde oplossing voor het probleem van de duurzaamheid voorstelden, hebben we daarnaast ook gekeken naar de originaliteit van de in een gedicht uitgedrukte gedachte.
Een van de aardigste dingen bij het beoordelen van 260 gedichten is dat je trends gaat ontdekken. We lazen veel gedichten waarin een bepaalde meditatietechniek of spirituele houding werd bezongen. Leegte en lotusbloemen kwamen in overvloed voorbij, maar ook Clara van Assisi deed meer dan eens van zich spreken (3.8.15.16.26.40.56.120.190.207.208). Daarnaast behoorlijk wat gedichten die waren gelokaliseerd in een bijzonder, vaak met naam en toenaam genoemd, landschap: Vlieland, de Raadhuisstraat, de Munt, de Slufter, moestuin de Amstelhof, Velp (97), Zeeland (98), Hengelo (92) en zelfs Helmond (87). Zoals uit deze locaties al valt af te leiden, was de natuur in de ingezonden gedichten doorgaans mak, om niet te zeggen hulpeloos (66.75.79.85.118.122.165.178). Merels (47.67) en volkstuintjes all over the place, maar slechts één gedicht over de beloega (59), een rare wilde walvis. Weemoedige beschrijvingen – niet van natuur-, maar van cultuurgoederen, zoals een stoel, een meubelmakerswerkplaats of een overhemd (153.214) leidden doorgaans tot verrassender gedichten.
De mens en zijn optreden in de natuur moesten het in menig gedicht ontgelden (12.53.65.72.126). Daartegenover stonden vele inzendingen die een religieuze toewending tot de aarde of de zon beschrijven (‘Onze aarde die onze moeder zijt’, 36.50.78.105.106.144.146.250) of de mens adviseren om zich te voegen in de kringloop van het leven (45.89). Praktischer zijn de lofzangen op windmolens, zonne-energie en eerlijke koffie (77.102), hoewel een van de dichters Fairtrade koffie aanbeveelt door te schrijven dat ook Jezus ze drinkt. In de inzendingen klonken zeer regelmatig de stemmen van onze bekende lyrische dichters door, zoals Gorter en Henriëtte Roland Holst, Adriaan Roland Holst, Marsman, Andreus en Vinkenoog. Net als vorig jaar was ook dit jaar de liefde weer de oplossing voor veel problemen. ‘Met jou wil ik graag luidkeels zwijgen aan de oever van de IJssel’ (237), schreef iemand. Dat is toch eigenlijk de levenskunst die we zoeken.

– binnenkort staat hier het volledige juryrapport en een selectie van de gedichten.